ਤਕਸ਼ਸ਼ਿਲਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਗਾਂਧਾਰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਦੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਬੋਧ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਚਾਣਕਿਆ ਇਥੇ ਅਧਿਆਪਕ ਸੀ। ਫਾਹੀਅਨ ਇਥੇ 405 ਈ. ਆਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਵੇਲੇ, ਤਕਸ਼ਸ਼ਿਲਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਹਿਸੀਲ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਜੋ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਅਤੇ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 32 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਗ੍ਰੈਂਡ ਟਰੰਕ ਰੋਡ ਇਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਈਟ 1970 ਤੋਂ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸਾਲ 2010 ਦੀ ਇਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ, ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਫੰਡ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ 12 ਸਾਈਟਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਨਾ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਕਗਾਰ 'ਤੇ ਹਨ।
ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਨਾਕਾਫੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ, ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਦਬਾਅ, ਲੁੱਟ, ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਟਕਰਾਅ ਆਦਿ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਗਾਂਧਾਰ ਦੀ ਚਰਚਾ ਰਿਗਵੇਦ ਤੋਂ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਤਕਸ਼ਸ਼ਿਲਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲਮੀਕਿ ਰਾਮਾਇਣ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਯੁੱਧਿਆ ਦੇ ਰਾਜਾ ਰਾਮਚੰਦਰ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਦੇ ਜ਼ਿਕਰ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ, ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਿੱਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਭਰਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਨਾ ਕੇਕੇਯਰਾਜ ਅਸ਼ਵਪਤੀ ਦੇ ਸੱਦੇ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਗੰਧਰਵਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ (ਗਾਂਧਾਰ) ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੋਹਾਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਉਥੇ ਸ਼ਾਸਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਗਾਂਧਾਰ ਦੇਸ਼ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਦੇ ਦੋਵਾਂ ਕੰਡਿਆਂ ਤੇ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਕੰਡਿਆਂ ਤੇ ਰਾਜਾ ਭਰਤ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਤਕਸ਼ ਅਤੇ ਪੁਸ਼ਕਲ ਨੇ ਤਕਸ਼ਸ਼ੀਲਾ ਅਤੇ ਪੁਸ਼ਕਰਾਵਤੀ ਨਾਮਕ ਆਪਣੀ - ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਵਸਾਈਆਂ। ਇਹ ਦੱਸਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਘੁਵੰਸ਼ੀ ਕਸ਼ਤਰੀਆਂ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਤਕਸ਼ਸ਼ਿਲਾ ਉੱਤੇ ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।
ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਇਸ' ਤੇ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਦਲਦੇ ਰਹੇ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਤਕਸ਼ਸ਼ਿਲਾ ਦੇ ਖੰਡਰਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਪਹਿਲਾਂ ਜਨਰਲ ਕਨਿੰਘਮ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਠੋਸ ਕੰਮ 1912 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ, ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਾਤਤਵ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ ਸਰ ਜੋਹਨ ਮਾਰਸ਼ਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇੰਝ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਵੱਖ ਵੱਖ ਯੁੱਗਾਂ ਵਿਚ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਿਆਂ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਧਵਸਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਬਸਤੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਸਰਕ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬਸਤੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿਚ ਭੀਰ ਦੇ ਟੀਲਿਆਂ ਨਾਲ, ਦੂਜੀ ਬਸਤੀ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਤੋਂ 22 ਮੀਲ ਉੱਤਰ ਵੱਲ, ਸਿਰਕਪ ਦੇ ਖੰਡਰਾਂ ਨਾਲ, ਅਤੇ ਤੀਸਰੀ ਬਸਤੀ ਉੱਤਰ ਸਿਰਸੁਖ ਨਾਲ ਮਿਲਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਖੁਦਾਈ ਵਿੱਚ ਉੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਤੂਪਾਂ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।
No comments:
Post a Comment