ਮਤੰਗ ਮੁਨੀ ਰਮਾਇਣ ਕਾਲ ਦੇ ਇਕ ਮਹਾਨ ਰਿਸ਼ੀ ਸੀ ਜੋ ਸ਼ਬਰੀ ਦੇ ਗੁਰੂ ਸਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਇੱਕ ਨਾਪਿਤ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸੀ। ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਦੇ ਪਤੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਵਾਂਗ ਪਾਲਿਆ-ਪੋਸਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਰਦਭੀ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪੁੱਤਰ ਨਹੀਂ ਹਾਂ, ਤਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਘੋਰ ਤੱਪ ਕੀਤਾ। ਇੰਦਰ ਦੇ ਵਰਦਾਨ ਨਾਲ, ਮਤੰਗ ਮੁਨੀ 'ਛੰਦੋਦੇਵ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਏ। ਰਾਮਾਇਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਿਸ਼ੀਮੁਕ ਪਹਾੜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਆਸ਼ਰਮ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਗਏ ਸਨ।
ਸ਼ਬਰੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਭੀਲਾਂ ਦੇ ਰਾਜਾ ਸੀ। ਪਿਤਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਬਰੀ ਭੀਲ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੜਕੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰੇ। ਬਲੀ ਦੇਣ ਲਈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੱਝਾਂ ਅਤੇ ਬੱਕਰੀਆਂ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਲਿਆਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਸ਼ਬਰੀ ਦਾ ਦਿਲ ਬੜਾ ਦ੍ਰਵਿਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਹ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਭੱਜ ਗਈ। ਇਕ ਦਿਨ ਦੌੜਦਿਆਂ, ਉਹ ਦੰਡਕਾਰਣਿਆ ਦੇ ਪੰਪਾਸਰ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਉਥੇ ਰਿਸ਼ੀ ਮਤੰਗ ਆਪਣੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦੇ ਰਹੇ ਸੀ। ਸ਼ਬਰੀ ਦਾ ਮਨ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ ਤੋਂ ਥੋੜੀ ਦੂਰ ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਝੌਂਪੜੀ ਬਣਾ ਲਈ।
ਉਹ ਇੱਕ ਅਛੂਤ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਰਾਤ ਨੂੰ ਲੁਕ ਕੇ ਜਿਸ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਰਿਸ਼ੀ ਆਂਦੇ - ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਫ ਕਰਕੇ ਗੋਬਰ ਨਾਲ ਲਿਪ ਦੇਂਦੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਵੱਛ ਬਣਾ ਦੇਂਦੀ ਸੀ। ਇਕ ਦਿਨ ਮਤੰਗ ਰਿਸ਼ੀ ਦੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੇ ਸ਼ਬਰੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਲਿਆ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਤੰਗ ਰਿਸ਼ੀ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਲਿਆਇਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਗਵਦ ਭਗਤੀ ਵਿਚ ਜਾਤੀ ਅੜਿੱਕਾ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੀ। ਸ਼ਬਰੀ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਹੈ। ਇਸ ਤੇ ਲੱਖਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦੇ ਧਰਮ - ਕਰਮ ਨੋਛਾਵਰ ਹਨ। ਹਰ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨ ਸੀ। ਮਤੰਗ ਰਿਸ਼ੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲਣਗੇ। ਉਹ ਤੁਹਾਡੀ ਝੌਂਪੜੀ ਤੇ ਆ ਜਾਣਗੇ।
ਮਤੰਗ ਰਿਸ਼ੀ ਦੇ ਸ਼ਾਪ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਵਾਨਰ ਰਾਜ ਬਾਲੀ ਰਿਸ਼ੀਮੁਕ ਪਹਾੜ ਤੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨਦੁਭੀ ਨਾ ਦਾ ਇਕ ਰਾਖਸ਼ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਾਣ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਇੱਕ ਵਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਲੜਾਈ ਲਈ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਸਮੁੰਦਰ ਨੇ ਉਸ ਨਾਲ ਲੜਨ ਵਿਚ ਅਸਮਰੱਥਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਹਿਮਵਾਨ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਦੁਨਦੁਭੀ ਹਿਮਵਾਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਅਤੇ ਚੋਟੀਆਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹਿਮਵਾਨ ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਸਹਾਇਕ ਸੀ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਆਦਿ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।
ਉਸਨੇ ਦੁਨਦੁਭੀ ਨੂੰ ਇੰਦਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਬਾਲੀ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਸਨੇ ਜਾ ਕੇ ਬਾਲੀ ਨੂੰ ਯੁੱਧ ਲਈ ਲਲਕਾਰਿਆ। ਬਾਲੀ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਾਲੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਲਹੂ ਨਾਲ ਭਿੱਜੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਯੋਜਨ ਦੂਰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ। ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚੋਂ ਲਹੂ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਮਤੰਗ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿਚ ਪੈ ਗਈਆਂ। ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਮਤੰਗ ਨੇ ਬਾਲੀ ਨੂੰ ਸਰਾਪ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਵਾਨਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ ਕੋਲ ਇੱਕ ਯੋਜਨ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਮਰ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਲਈ, ਬਾਲੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਾਨਰਾ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਪਿਆ। ਮਤੰਗ ਰਿਸ਼ੀ ਦਾ ਆਸ਼ਰਮ ਰਿਸ਼ੀਮੁਕ ਪਹਾੜ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਬਾਲੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵਾਨਰ ਉਥੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ।
